اعتیاد به فیس بوک
چکیده پژوهشی دانشگاهی با عنوان «نوجوانان و شبکه های اجتماعی: آسیب ها، مدیریت و پیشگیری»
فیس بوک با وجود آنکه کمتر از ۶ سال از راه اندازی اش می گذرد، فراگیرترین شبکه اجتماعی در تمام دنیاست، برای عضویت در این شبکه اجتماعی هیچ محدودیت سنی وجود ندارد و هر کس توان استفاده از کامپیوتر و دیگر ابزارهای قابل اتصال به اینترنت را داشته باشد، می تواند برای خود در این شبکه اجتماعی یک حساب کاربری ایجاد کرده و با دیگران ارتباط برقرار کند.
در ایران نیز با وجود فیلتر بودن وب سایت این شبکه اجتماعی بر اساس آمارهای برخی مسوولان چندین میلیون نفر کاربر عضو آن شده اند. در این میان بخش عمده ای از این کاربران را قشر نوجوان شامل می شود. دکتر کارینه طهماسیان، استادیار پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی، به همراه آسیه اناری، دانشجوی دکترای روانشناسی بالینی دانشگاه شهید بهشتی و رضوان اناری، کارشناس ارشد علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی با موضوع نوجوانان و شبکه های اجتماعی پژوهشی را انجام داده اند، نتایج این پژوهش تاکنون در رسانه ها منتشر نشده است، با این حال دکتر آسیه اناری خلاصه ای از این مقاله را برای انتشار در دنیای اقتصاد برای ما ارسال کرد که در ادامه می آید:
جهانی سازی را می توان تغییراتی دانست که در فرهنگ جوامع و اقتصاد جهانی بر اثر افزایش روزافزون تجارت بین المللی و مبادلات فرهنگی و سیاسی به وجود می آیند. در عرصه فرهنگی نوآوری های تکنولوژیک همچون اینترنت، دستگاه های فکس، تلویزیون های ماهواره ای و کابلی، شبکه اینترنت و ظهور رسانه های جهانی موجب شده تا مرزهای فرهنگی کشورها در نوردیده شود، اما به طور کلی اینترنت یکی از عوامل اصلی جهانی شدن است. در همین راستا بسیاری از پژوهشگران بر این نظرند که جهانی شدن در ایران رابطه مستقیمی با توسعه ارتباطات دارد. توسعه ارتباطات نیز در قالب استفاده روزافزون از اینترنت و شبکه های اجتماعی خود را نشان می دهد. شبکه های اجتماعی اینترنتی، سرویس های مبتنی بر وب و بر اساس یک ساختار اجتماعی هستند. این شبکه ها از گروه هایی (که عموما فردی یا سازمانی هستند) تشکیل شده است که با یک نوع خاص از وابستگی به هم متصل اند و کاربران آنها می توانند علاقه مندی ها، افکار و فعالیت های خود را با دیگران به اشتراک بگذارند. «فیس بوک» با بیش از ۶۰۰ میلیون کاربرِ عضو به محبوب ترین و تاثیرگذارترین شبکه اجتماعی وب تبدیل شده است که در ایران نیز طرفداران بسیاری دارد. آمارها نشان می دهد نوجوانان بالای سیزده سال یکی از گروه هایِ کاربر فیس بوک محسوب می شوند.
بر اساس پژوهش های پیشین، استفاده از فیس بوک در نوجوانان با خطراتی همچون اعتیاد به اینترنت، روابط پر خطر جنسی، افت تحصیلی و پرخاشگری همراه است و نیاز به کنترل و نظارت والدین دارد. از این رو در این پژوهش به بررسی آسیب های استفاده از فیس بوک در نوجوانان و راهبردهای مقابله ای خانواده برای کنترل و نظارت بر آن خواهیم پرداخت. برای بررسی خطرات و آسیب های روانشناختی مرتبط با استفاده بیش از حد و کنترل نشده از فیس بوک در نوجوانان و شیوه های مقابله و نظارت والدین، با روش مصاحبه عمیق از ۱۰ روانشناس کودک و نوجوان با حداقل مدرک کارشناسی ارشد روانشناسی؛ اطلاعات مورد نظر جمع آوری شد. گروه نمونه پژوهش حاضر ۱۰ روانشناس به صورت هدفمند با توجه به معیارهای موردنظر پژوهشگران و به صورت در دسترس انتخاب شدند. هر یک از روانشناسان گروه نمونه، حداقل ۳ سال سابقه کار با کودک و نوجوان در مراکز خصوصی و دولتی را داشتند و میانگین سنی آنها ۳۵ سال بود. افزون بر این، گروه نمونه شامل ۹ زن و ۱ مرد بود. در فرایند مصاحبه، از روانشناسان خواسته شد تا با توجه به مراجعان قبلی و در حالِ حاضر خود به سوالاتی پیرامون استفاده نوجوانانِ گروه سنی ۱۸ ۱۳ سال از فیس بوک و تاثیرات روانشناختی آن بر این گروه سنی پاسخ دهند. به علاوه سوالاتی در مورد نحوه مدیریت خانواده و کنترل و نظارت والدین بر استفاده نوجوانان از این شبکه اجتماعی مطرح شد. سوالات در قالب مصاحبه حضوری، به صورت باز پاسخ و توسط یک مصاحبه گر پرسیده شد.
سوالات مورد نظر پیش از مصاحبه توسط پژوهشگران مشخص شده بود. سپس مصاحبه ها با استفاده از تحلیل کیفی مورد بررسی قرار گرفتند و شباهت ها و تفاوت های پاسخ های به دست آمده، دسته بندی شده و در قالب گروه های کلی جمع بندی شدند. تحلیل کیفی مصاحبه های عمقی متخصصان نشان داد از نظر روانشناسان گروه نمونه، دختران بیش از پسران به استفاده از فیس بوک علاقه مند بوده و نسبت به آن دل مشغولی داشتند. همچنین بیشتر این نوجوانان متعلق به طبقه اجتماعی اقتصادی متوسط و بالا بودند و به دلیل افت تحصیلی، نمرات پایین درسی، پرخاشگری، تحریک پذیری و استفاده زیاد از کامپیوتر و اینترنت توسط والدین خود به مراکز مشاوره ارجاع شده بودند. همچنین بر اساس یافته های به دست آمده، می توان گفت علاوه بر مشکلات دیگر، نوجوانانِ مراجعه کننده به مراکز درمانیِ روانشناسانِ گروه نمونه؛ با استفاده بیش از حد از فیس بوک، آسیب های روان شناختی بسیاری را تجربه می کنند. با توجه به گزارش گروه نمونه، نوجوانانی که در روز بیش از دو ساعت از شبکه اجتماعی فیس بوک استفاده می کردند، با گذشت زمان نشانه هایی چون کم توجهی، کم خوابی، دل مشغولی بسیار به روابط دوستانه (با همجنس و جنس مخالف)، روابط زودهنگام با جنس مخالف، افت تحصیلی، پرخاشگری نسبت به والدین و همسالان، تحریک پذیری، تکانشگری و اعتیاد به اینترنت را نشان می دهند. این نوجوانان در صورتی که نتوانند به اینترنت دسترسی داشته باشند و پروفایل خود را چک کنند؛ به شدت تحریک پذیر شده و دست به دروغگویی یا پرخاشگری می زنند تا بتوانند به فیس بوک دسترسی پیدا کنند. روابط دوستانه در این نوجوانان به شدت تحت تاثیر استفاده از فیس بوک بوده؛ به طوری که دائما با دوستان خود در حال مباحثه یا درگیری در مورد اتفاقات مرتبط با فیس بوک بودند.
بنابراین، شبکه اجتماعی دوستان نیز به طور چشمگیری درگیر مسائلی وابسته به شبکه اجتماعی بود. افزون بر این نتایج در سبب شناسی نشان داد والدین این گروه از نوجوانان راهکارهای کارآمد و موثری برای کنترل و مدیریت استفاده از شبکه های اجتماعی به کار نمی بردند، بلکه با سهل گیری یا سخت گیری بسیار یا عدم وضع قوانین و در نظر گرفتن ضمانت اجرایی آن، قادر به کنترل استفاده فرزندان خود از فیس بوک نبودند. همچنین این والدین در درس خواندن یا پر کردن اوقات فراغت فرزندان خود مشارکت فعالی نداشتند و در بیشتر موارد بین پدر و مادر ناهماهنگی هایی در روش تربیت فرزندان وجود داشت. بر اساس یافته های این پژوهش می توان گفت استفاده زیاد و بدون نظارت از فیس بوک می تواند به آسیب های روانشناختی، رفتاری و کارکردی در نوجوانان منجر شود و این آسیب ها سازگاری روانشناختی آتی را دچار مشکلاتی خواهد کرد. مهم ترین حوزه ای که دستخوش آسیب قرار می گیرد؛ کارکرد تحصیلی و عملکرد درسی است که با موفقیت شغلی و تحصیلی آینده نوجوان رابطه دارد. به نظر می رسد با افزایش اطلاعات و آگاهی والدین در خصوص این آسیب ها و مداخلاتی همچون آموزش رفتار قاطعانه و سبک فرزندپروری قاطع، برای کنترل و مدیریت استفاده از فیس بوک در نوجوانان می توان از آسیب های آتی پیشگیری کرد.
