روابط مجازی جای روابط واقعی را گرفته است
کافی است شعار همراه اول را به یاد آوریم که می گوید هیچ کس تنها نیست! بله، تکنولوژی در قالب اینترنت، ماهواره، موبایل، در دسترس ترین شکل تکنولوژی است که مرزهای تنهایی انسان ها را درنوردیده و فاصله ها را ندید می گیرد و اطلاعات به روز و جهانی را در اختیار ما قرار می دهد دیگر از نامه های یک ماه در راه خبری نیست که معلوم نبود به مقصد می رسد یا نه، تا جمله معروف «اگر جویای حال ما هستید ملالی نیست جز دوری شما» را به صاحبش برساند.
قبول که تکنولوژی محاسن بسیاری دارد، اما در جامعه ما این محاسن تا چه حدی توانسته است بر معایب آن فایق آید؟
هیچ کس تنها نیست، زیرا کافی است دکمه ای را فشار دهید و با نیمکره دیگر جهان مرتبط شوید، فرصتی برای تنهایی باقی نمی ماند، اما به راستی آیا انسان نیازی به با خود بودن، با خود زیستن، برای خود اندیشیدن، ندارد؟ آیا ما نیازی به حریم ها و تعریف رابطه ها نداریم؟ عدم شناخت و کاربرد صحیح تکنولوژی تعاریف و مرزهای روابط انسانی را بر هم زده و اهمیت روابط فردی را به تمسخر گرفته است.
دوستی های اجتماعی در دنیای مجازی شکل گرفته است، بدون آنکه در این دوستی ها موضوعی اجتماعی مطرح شده باشد. این دوستی ها به آسانی از حیطه اجتماعی تا روابط بین فردی ناسالم و بی در و پیکر غوطه می خورد. الگوبرداری و تقلید بی پایه از تکنولوژی وارداتی باعث آسیب های اجتماعی و روانی می شود، جوانان ما قبل از اینکه روابط اجتماعی و روابط بین فردی سالم را تجربه کنند در فضای مجازی به آزمون خطایی دست می زنند که عواقب آن در دنیای حقیقی و زندگی واقعی گریبانشان را می گیرد.
در دسترس بودن نابه هنگام موبایل و اینترنت و استفاده بدون نظارت نوجوانان و جوانان از این دستاوردهای تکنولوژی که به راستی تیغی دو لبه است باعث افزایش گرفتاری ها و به هم خوردن امنیت و حریم خانواده ها شده است. به اعتقاد من، جامعه جوان ما در عطش رسیدن به مدرنیته، بیراه می رود و در سوءتفاهمی بزرگ در حال غرق شدن است، چرا که مدرنیته در حقیقت استفاده صحیح یا ناصحیح صرف از فرآورده های تکنولوژی نیست، بلکه شیوه اندیشیدن نو و جست وجوی شیوه هایی برای پیروزی و تسلط بر جهان است. دلخوشی به داشتن این دستاوردها، می تواند نیروهای توانگر وسیل عظیم نیروی انسانی ما را دستخوش غفلت های عمیق بکند و از تحولات لازم برای داشتن زندگی سالم و واقعا مدرن دور نگه دارد.
اگر قبول کنیم که تکنولوژی برای آسایش، سلامت و امنیت جسمانی و روانی بیشتر انسان ها است باید پرسید این پیشرفت روزافزونِ اسباب رفاه تا کجا مجاز است روابط و ویژگی های افراد را به سیطره خود درآورد؟ برای شناخت و تعیین حد و حدود استفاده از تکنولوژی روز نباید فراموش کنیم که درحقیقت قصد و نیت اولیه ساخت ماشین و تولید متنوع و روزافزون، بیش از هر چیز برای انباشت سرمایه انجام گرفت. در این شرایط جذب مشتریان اصلی ترین هدف سرمایه داری برای رسیدن به سود بیشتر است. بنابراین بی هدف و بدون شناخت از علل و عوارض این جذابیت نباید دنبال این کاروان به راه افتاد. اگر انسان و سلامت و شادمانی وی مد نظر باشد، در دنیای امروزی خبری از این سبکبالی و شادمانی نیست. تکنولوژی فرصت بلند شدن و دکمه ای برای تماشای فیلم محبوبمان زدن را نیز از ما گرفته است، تصویر ما در این شرایط اینگونه است؛ در جایی لم داده ایم کنترلی در دست داریم و دکمه ها را بالا و پایین می کنیم. در چنین شرایطی حداقل تحرک برای انسان های سالم تدارک دیده شده که این سبک و سیاق بدون هیچ تردیدی سلامت جسمی و در ادامه روانی را از انسان می ستاند.
امروزه کودکان ما به جای بازی های شاد کودکی ساعت ها جلوی دستاوردهای تکنولوژی میخکوب می شوند و به جای اینکه بازی، مسابقه، قهر و آشتی با انسان زنده را تجربه کنند با ماشین های بی روح و ساکتی که هیچ حرف، اعتراض، نظر و خلاقیت غیرقابل پیش بینی در بازی داشته باشند مشغول می شوند. آنها مجبورند به تنهایی تصمیم بگیرند بازی را شروع کرده یا آن را تمام کنند. این عدم تعامل با موجود زنده ای که گفتار و الفاظ و نظریه های خود را دارد، آنها را در دنیای واقعی و در برخورد با انسان های گویا و شنوا ناتوان و بدون مهارت رها می کند. بنابراین کودکان ما که بزرگسالان آینده جامعه هستند، هر چه بیشتر به تنهایی و رابطه های مجازی پناه ببرند، روابط انسانی و متقابل چشم در چشم جامعه در آینده دستخوش تحول واپسگرایانه خواهد شد. اگر چه انسان امروزی به پیشرفت های تکنولوژی دل خوش می کند اما حقیقت این است که رابطه های مجازی و دل خوشی های تلقین شده توسط جهان سرمایه داری، تمنای واقعی روان انسان نیست و برای آن زیان های بسیار دارد.
شکی نیست که ما به روابط انسانی سالم نیازمندیم و در فقدان آن افسردگی، اضطراب و اختلالات رفتاری و بین فردی شکل می گیرد. انسان جدا مانده از خواسته ها و تقاضا های واقعی، سرخورده از تنهایی خویش راه و چاه ارتباط با دیگر انسان ها را فراموش می کند و اینگونه معنای زندگی که اساسی ترین عامل پرباری یا بی باری زندگی انسان است در فضای مجازی خلق شده توسط تکنولوژی محو می شود. پوچی و تنهایی گریبان گیر انسان مدرن امروزی می شود، زیرا بمباران تبلیغات و پیام های پر زرق و برق، اراده و اختیار و انتخاب انسان را برای برگزیدن نوع زندگی اش از وی سلب کرده است.
دکتر رابعه موحد
روانشناس اجتماعی
