محلی برای زورآزمایی صفر و یک ها

به بهانه درخشش جوانان ایرانی در المپیاد کامپیوتر

این بار استرالیا شاهد موفقیت تیم المپیاد کامپیوتر ایران و کسب رتبه ششم توسط دانش آموزان کشورمان بود. بگذارید قبل از هر توضیح دیگری نگاهی اجمالی به تاریخچه این المپیاد و جایگاه ایران در آن داشته باشیم.

سال ۱۳۶۶ در بیست و چهارمین کنفرانس عمومی یونسکو که در فرانسه برگزار می شد ایده برگزاری المپیاد کامپیوتر مطرح شد. اما برخلاف نام این المپیاد، شرکت کنندگان در این رقابت با ویندوز و کامپیوتر سر و کار ندارند بلکه با علوم کامپیوتر که پایه آن ترکیبی از ریاضیات و استراتژی حل مساله است دست و پنجه نرم می کنند. هدف از برگزاری این آزمون ایجاد انگیزه برای فراگیری علوم کامپیوتر است که نیاز به خلاقیت بسیار زیادی دارد. المپیاد کامپیوتر در ایران از سال ۱۳۶۹ و از سوی باشگاه دانش پژوهان جوان برگزار می شود. این المپیاد هر ساله بین دانش آموزان دبیرستانی برگزار می گردد و برگزیدگان نهایی به عنوان نماینده ایران به المپیاد جهانی کامپیوتر اعزام می شوند. اگرچه اولین بار ایران سال ۱۳۷۰ و در پایتخت یونان یعنی آتن پا به این میدان رقابت گذاشت، اما نخستین دوره این مسابقات از سال ۱۳۶۸ در کشور بلغارستان و با حضور ۱۳ کشور آغاز شده بود.

این المپیاد در سه مرحله مجزا برگزار می شود. مرحله اول یک آزمون ۵ گزینه ای است و معمولا ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ نفر که نسبت به سایر افراد نمره بهتری کسب کرده اند برای رقابت به مرحله دوم راه پیدا می کنند. منابعی که دانش آموان بایستی در مرحله اول آنها را مطالعه کرده باشند ریاضیات سال اول و دوم دبیرستان، جبر و احتمال سال سوم نظری و ریاضیات گسسته دوره پیش دانشگاهی است. بعد از این که برگزیدگان به مرحله دوم راه یافتند باید خود را برای آزمون این مرحله که تشریحی است، آماده کنند. این مرحله رنگ و بوی کامپیوتری تر از مرحله پیشین دارد و شرکت کنندگان در آن باید علم کافی درباره الگوریتم نویسی، ریاضیات گسسته و منطق ریاضی داشته باشند.

بعد از برگزاری مرحله دوم تعدادی حدود ۷۰ نفر موفق به راهیابی به مرحله سوم خواهند شد. در این مرحله دانش آموز به صورت کامل وارد دنیای کامپیوتر می شود به طوری که دیگر ردپایی از ریاضیات در این مرحله نیست. می توان گفت دو مرحله اول و دوم برای آماده سازی و سنجیدن ذهن افرادی بوده که قدرت آنها در فکر کردن به صورت منظم و ساختاریافته از سایر رقبایشان بیشتر است. مرحله سوم است که تعیین می کند چه کسانی باید برای تیم المپیاد کامپیوتر ایران انتخاب شوند. در این مرحله آزمون به صورت برنامه نویسی است و ۳۰ نفر در آن برای دوره تابستان که یک دوره آموزشی است برگزیده می شوند، سوال های مرحله سوم معمولا سوال هایی هستند که بدون استفاده از الگوریتم های پیچیده حل می شوند، برای حل این سوال ها شرکت کنندگان باید مانند مرحله دوم، سوال ها را به صورت تشریحی حل کنند سپس آن را به صورت کدهای کامپیوتری پیاده کنند، البته در این سوال ها از الگوریتم هایی مانند الگوریتم های اولیه گراف (نوعی مبحث در ریاضیات گسسته) و برنامه سازی پویا نیز استفاده می شود.

در علوم رایانه و ریاضیات، برنامه ریزی پویا روشی کارآمد برای حل مسائل جستجو و بهینه سازی است. در واقع، آنچه برنامه ریزی پویا انجام می دهد ارائه روش برخورد کلی برای حل مسائل بوده که نباید در این روش استفاده از فرمول های ریاضی را از قلم انداخت.

افرادی که در مرحله سوم برگزیده می شوند تابستان تحت آموزش قرار می گیرند و در نهایت به نفرات برتر مدال های طلا، نقره و برنز داده می شود. کسانی که موفق به دریافت مدال طلا شده اند به اردویی یک ساله برای آمادگی برای مسابقات و المپیاد جهانی اعزام می شوند و در نتیجه از میان این افراد تعدادی برای شرکت در المپیاد جهانی معرفی خواهند شد.

در مسابقات جهانی، دانش آموزان شرکت کننده در المپیاد کامپیوتر باید در دو جلسه چهار ساعته به حل مساله ای که طرح می شود بپردازند و باید با طراحی الگوریتم مناسب، برای آن برنامه نویسی کنند. در هنگام امتحان به هر دانش آموز یک ریزکامپیوتر اختصاص داده می شود تا بتوان به وسیله این دستگاه و صفحه کلید آن الگوریتم ها را به زبان برنامه نویسی پیاده کنند. هر کامپیوتر به یک حافظه داخلی مجهز است که نرم افزارهای موردنیاز دانش آموزان روی آن قرار دارد و داوطلب می تواند بعد از نوشتن برنامه موردنظر، آن را روی این حافظه ذخیره کند. تعداد اعضای هر تیم حداکثر چهار نفر است و تمام آنها سنی زیر ۲۰ سال دارند. این گروه به همراه یک سرپرست که وظیفه ترجمه را برعهده دارد و یک دستیار در مسابقه ها حضور خواهند یافت.

در هیات داوران، سرپرستان هر تیم حضور دارند و با نظر آنان، تصحیح نهایی انجام می شود. دانش آموزان شرکت کننده فرصت اضافی برای تهیه دو فهرست چاپی و دو فهرست کپی از برنامه خود روی دیسکت را دارند. در آخر و بعد از این که یک نسخه تصحیح شده در اختیار سرپرست تیم ها قرار گرفت، امتیاز دانش آموزان با توافق طرفین مشخص خواهد شد. تعیین حدود نمره ها برای جوایز اول، دوم و سوم توسط هیات داوران مشخص می شود. در پایان رده بندی امتیازها به صورت فردی نیز صورت می گیرد.

تا به حال تیم المپیاد ایران در این مسابقات که به صورت سالانه برگزار می شود موفق به دریافت ۸۶ مدال رنگارنگ شده که شامل ۱۵ طلا، ۴۷ نقره و ۲۴ برنز است. همچنین بالاترین رتبه ای که ایران در این مسابقات کسب کرده است رتبه پنجم بوده. البته در مسابقات سال ۲۰۰۳ تیم ایران به صورت مهمان در مسابقات المپیاد کامپیوتر اروپای مرکزی شرکت کردند و توانستند بعد از لهستان در مقام دوم بدرخشند. آخرین المپیاد جهانی دانش آموزی کامپیوتر که امسال طی روزهای پانزدهم تا بیست و دوم تیر به میزبانی شهر بریزبین استرالیا برگزار شد که دانیال مهرجردی از استان خراسان رضوی و فرزاد عبدالحسینی، کیوان علیزاده، وحید و سیدحامد ولی زاده طوسی از شهر تهران، اعضای تیم ملی المپیاد دانش آموزی کامپیوتر ایران را تشکیل می دادند. در این رقابت ایران توانست رتبه ششم را با یک مدال طلا، دو مدال نقره و یک مدال برنز در بین ۷۷ کشور شرکت کننده و ۲۹۹ داوطلب به خود اختصاص دهد.

علی آزاد

آروین تاژ آفرین ( www.irweb.ir )